Bünyan Halı Özellikleri Nedir?
Halının tarihi hakkında birden fazla kaynakta çeşitli bilgiler yazılmıştır. Çoğu bilim adamının yaptıkları araştırmalar neticesinde en çok kaynak Türklere ait olduğunu destekler niteliktedir. Anavatanı tam olarak bilinmezken, Orta Asya’da ortaya çıktığı ve Türkler sayesinde her gittiği yere taşındığı neredeyse kesin bilgidir. Bazı kaynaklar İran ve Anadolu’ya Selçuklular tarafından getirildiğini söylemektedir. Eski Türklerin göç ettikleri hemen her yerde yapılan araştırmalar sonucunda bu bilgileri destekler niteliklerde bulgulara ulaşılmıştır.
Halı kelimesi eski Türkçe ’de “Kalı ve Kalıng” olarak isimlendirilir. Kelime anlamı genç kızların çeyizlerinde kullandıkları kalıcı malzemelerden geldiği için günümüzde de “Kalın” olarak kullanılmaktadır. Anadolu’ya göç eden Türklerin Konya, Kayseri civarına yerleşmesiyle Bünyan ilçesi halı ile tanıştığı tahmin edilmektedir. Geçmiş yaşam şartlarında önemli bir ihtiyaç olduğundan halı dokumacılığı o dönmelerde değeri artan bir sanat eseri halini almıştır.
Kayseri’ye Özgü Bünyan Halısı
Kayseri Bünyan halısı, kendine has özellikleri ile diğer halı çeşitlerinden kendini ayırarak büyük bir üne sahip olmuştur. Gerek hammaddesi gerek el işçiliği bu farklılığın temel kaynaklarındandır. Santimetrekaresinde ortalama 25 düğüm olacak şekilde üretilmektedir. Düğümlerine özel olarak ‘’Türk Düğümü’’ denilmektedir. Kız çocuklarının küçük yaştan halı dokumaya başlaması, düğümlerin dolayısıyla halının kalitesini artırmaktadır. Çocukluktan evlilik çağına kadar el becerileri gelişen Bünyan kadınlarının, altı metrekare bir halıyı otuz- otuz beş günde bitirebilmesi bunun en büyük göstergesidir.
Bu sebeptendir ki Bünyan’da bulunan evlerin çoğunda halı dokuma tezgâhı bulunmaktadır. Kullanılan tezgâhlar germe tezgâhlardır. En önemli özelliklerinden biri neredeyse tamamının doğal malzemelerden oluşmasıdır. Bünyan halısının çözgüsü pamuk, dokuma ipi ise yünden oluşmaktadır. Saf yünlerin eğirilerek ip haline getirilmesi, iplerin kökboyaları ile boyanması dokunmasının meşakkatinin ne denli yüksek olduğunu ortaya koymuştur. Genellikle doğal renler olan beyaz, kırmızı, siyah, gri, mavi, yeşil ve mor gibi renkler yoğun olarak kullanılmaktadır. Tarihsel süreçlerin zaman ile getirdiği teknolojik ilerlemelerden etkilenmiş olup, günümüzde normal boyalar kullanılarak ipleri boyanmaktadır.
Kayseri Bünyan Halı Özellikleri
Bünyan halı özellikleri ile ön plana çıkıyor. Kayseri Bünyan halısının malzemelerinin elde üretilmesi, işçiliğinin hatasız olması sağlamlığı en çok tercih edilme sebeplerindendir. Anadolu’da ve Dünya’da doğal oluşundan dolayı geçmiş zamanlarda ciddi miktarda ticaret ürünü olmuştur. Yün ipliklerin yapısı gereği halı koku yapma gibi bir durum söz konusu değildir. Doğallığının ön plana çıktığı, üretim aşamalarının tamamının el yöntemleriyle olması yurt dışından talepleri artırmıştır. Kolay temizlenen, kir, toz, tutmayan, alerjik hastalıklara yol açmayan bir halıdır. Bu özellikleri sayesinde sağlıklı yapısıyla yurt içinde ve yurt dışında edinmiş olduğu üne sahip olmuştur.
Motifleri adeta tarihi yansıtan halılar, zarif olduğu kadar geleneksel sanat eserleri olarak tarihe meydan okumaya devam etmektedir. Doğal yaşam içinden hayvan, doğa, bitki desenleri kullanılmasının yanı sıra düz ve geometrik desenleri de görmek mümkündür. Motiflerine göre halılar çeşitli isimler almıştır.
Çiçekli olanlar ince ve iri olarak ikiye ayrılmıştır. İnce çiçeklilere Empirme, iri çiçeklilere ise Bademli, Farahan isimleri verilmiştir. Geometrik motifler; Kazan, Şirvan, Buhara, Lâdik olarak adlandırılmaktadır. Gözekli motifler; Kazan, Lalezar, Hayali üzüm gibi isimler ile gerek tarihsel geçmişi gerekse kültürel geçmişin izlerini taşıyan halılar olarak tarihimizde yer almaktadır.
Kayseri Bünyan Halısı Tarihi
Tarihi kaynaklara baktığımızda dört yüz yıl önce ilk örneği bulunmuştur. O zamanlarda üretim, tezgâh sayısı, dokuyan işçi sayısı bilinmezken bu rakamlar ancak yakın tarihte bilinmektedir. Ülkemizde 1915 yıllarında yaklaşık 20-25 bine yakın tezgâh, 60 bine yakın da dokuma işçisi bulunmaktadır. Bünyan çevresinde bu rakamlar 6000-6500 adet dokuma tezgâhı, 18.000 işçi bulunduğu tahmin edilmektedir. İlerleyen zamanlarda 1963 senelerinde ise Kayseri çevresinde halı dokuma tezgâhı sayısının 18-20 bin, dokuma işçi sayısının ise 35-40 bin olduğu kaydedilmiştir. Zaman içinde artan bu rakamlar o dönemlerde halı dokumacılığının karlı ve getirisinin yüksek olduğunu göstermektedir. Yurt dışından taleplerin fazlalığı el dokuma halıcığı adeta yöreselde işleyen bir sektör haline getirmiştir.
Zaman içerisinde insanların üretim kaygısının yerini ekonomik kaygılar artmıştır. Kayseri’de halı üretimine yön veren tüccarlar üretimi, dolayısıyla gelirleri artırmayı hedeflemişlerdir. Artan üretim doğrultusunda ham madde ihtiyacını artırmıştır. Zaman içerisinde geleneksellikten kopuşlar başlamıştır. Doğal yün, kökboyası olan iplikler Almanya ve İngiltere’den temin edilmeye başlanmıştır. Her ne kadar üretimi artırmak olsa da doğal malzemelerden vazgeçip ithal iplikleri kullanmak, Kayseri Bünyan halısının pazar payını azaltarak fabrikasyon halılara yenik düşürmüştür.
Doğal ve el yapımı ürünler, sentetik yapılı fabrikasyon ürünlere nazaran daha sağlıklıdır. Bunun asıl nedeni doğal malzemelerin organik yapıları ile alakalıdır. Örneğin koyunyününün kendine has özellikleri vardır. Koyun yün telleri mikroskobik yapısı adeta bir boruya benzemektedir. İçi boş olan boru yapısı gözenekli bir özellik katarak hava almasını sağlar. Hava alan yapısı sayesinde çok iyi bir yalıtım özelliğine de bu sayede sahip olmaktadır.
Çözgüsünün yün olması yine sağlıklı bir özelliğidir. Pamuk ağırlık yönünden hafif ve gevşek bir yapıya sahiptir. Kullanıldığı alanlarda yalıtkan özelliği sağlayarak, soğuk ortamlarda sıcak tutmaktadır. Yün, pamuk, kök boyası sayesinde toz, kir. Mikroorganizma tutmayan yapısı sayesinde çok sağlıklı bir hal almaktadır. Bünyan halısının bu denli doğal ve sağlıklı oluşu tercih edilme sebeplerindendir. Alerjik reaksiyonlara karşı hassas olan insanlar genellikle bu tür halıları tercih etmektedir. Bu sayede yurt dışından taleplerin artması bir sır değildir.
Bünyan Halısının Temizliği Nasıl Yapılmalıdır?
Üretim tekniği, yapısı, malzemelerinin ne kadar doğal kaliteli olduğu belirtilse de Bünyan halısının temizlik ve bakımı da en az bunlar kadar önem arz etmektedir. Doğal, organik malzemelerden yapılan ürünlerin bakımları ve temizliği bir nebze meşakkatlidir. Temizlik için öncelikle tüm tozlardan arındırılması gerekir. Daha sonra organik bazlı halı şampuanları ya da Arap sabunu tercih edilerek yıkanmaya başlanmalıdır. Kimyasal deterjanlar şampuanlar, sabunlar halının doğal yapısına zarar vereceği için tercih edilmemektedir. Yıkama bittikten sonra kalıntı kalmayacak şekilde durulanmalıdır. Durulama esnasında uzun sürede suda bırakılmamalıdır. Suda uzun süre kalması boyasına zarar verecek. Kök boyasının akmasına halı üstündeki desenlerin karışmasına neden olacaktır. Belli bir süre süzüldükten sonra halı kırılmayacak şekilde serilerek kurumaya bırakılmalıdır. Direkt olarak güneş ışığına bırakmak yine halının renklerine zarar vereceği için sıcak havalarda gölgede kurutmak en doğrusudur.
Bünyan halısı, geçmişten günümüze bir tarihi sembollerimizden olmuştur. Eski tarihlerden beri ünü dünyaya yayılmış, üretimi artarak insanlara kazanç kapısı olmuştur. Gerek kültürümüzü gerek tarihimizi yansıtan bu halılar sadece bir halı değil adeta sanat eserleridir. Halı, duvar halısı, minder, yastık vb. gibi çok çeşitli modellerde üretilmektedir. Sağlıklı yapısı, el işçiliği olması nadide saf ve değerli oluşunun net bir göstergesidir. Atalarımızın Orta Asya’dan Anadolu’ya getirmiş olması bizim için büyük bir şanstır. Türk boylarının dünya coğrafyası üzerinde gezdikleri, göç ettikleri, yerleşip yaşadıkları her alanda bu tür izler bırakmış olması günümüzde Türk devletlerinin ortak kültüre sahip olduğunun en büyük nişanesi olmuştur. Kayseri Bünyan halısı, yapısı, tekniği, kullanım alanı, işçiliği, kültürel izleri, motifleri ve renkleriyle tarihimizi geleceğe taşıyacak çok güzel sanat eserleridir.
